کالای خطرناک یا به‌اختصار DG (مخفف Dangerous Goods)، به موادی گفته می‌شود که در هنگام حمل‌ونقل، ذخیره‌سازی یا استفاده، خطر بالقوه‌ای برای انسان، محیط‌زیست یا دارایی‌ها ایجاد می‌کنند. این خطر ممکن است ناشی از انفجار، اشتعال، خورندگی، نشت گازهای سمی یا واکنش‌های شیمیایی باشد.
در بسیاری از صنایع، چنین کالاهایی نقشی کلیدی دارند. مثلاً بنزین، برخی داروها، مواد شیمیایی صنعتی یا حتی باتری‌های لیتیومی در این دسته قرار می‌گیرند. اما چون ماهیت آن‌ها می‌تواند به‌سادگی خطرساز شود، حمل آن‌ها نیازمند رعایت ضوابط دقیق، بسته‌بندی استاندارد و مجوزهای رسمی است.
چرا شناخت DG برای شرکت‌های حمل‌ونقل ضروری است؟
اگر یک شرکت بدون دانش کافی اقدام به جابه‌جایی کالای خطرناک کند، نه‌تنها با خطرات فیزیکی برای راننده و کارکنان مواجه است، بلکه احتمال جریمه‌های مالی و حقوقی نیز بسیار بالاست. یکی از موارد مهم در حمل‌ونقل بین‌المللی این است که کشورها درباره واردات و صادرات DG حساسیت ویژه‌ای دارند. برای مثال در برخی از مسیرهای واردات از چین یا واردات از دبی، مجوزها و مدارک خاصی برای عبور کالاهای خطرناک نیاز است که بدون آن‌ها امکان ترخیص وجود ندارد.
همچنین، در هنگام خرید از چین یا خرید از علی بابا، گاهی فروشنده اطلاعات دقیق درباره ماهیت کالا ارائه نمی‌دهد و این موضوع می‌تواند باعث دردسرهای قانونی در زمان ترخیص یا ارسال شود.
تفاوت DG با کالاهای خاص دیگر در چیست؟
برخی تصور می‌کنند کالاهای خطرناک همان کالاهای حساس یا خاص هستند؛ اما این‌گونه نیست. کالاهای خطرناک الزاماً گران‌قیمت یا خاص نیستند. مثلاً یک اسپری حشره‌کش یا یک بسته باتری لیتیومی ارزان‌قیمت هم می‌تواند جزو DG محسوب شود. آنچه تعیین‌کننده است، ترکیب شیمیایی، پتانسیل انفجار، آتش‌گیری، نشت یا تأثیر آن بر سلامتی انسان است، نه قیمت یا برند آن.
چه گروه‌هایی از DG شناخته‌شده‌تر هستند؟
کالاهای خطرناک به‌طور رسمی در ۹ دسته اصلی طبقه‌بندی شده‌اند. از مواد منفجره و گازهای تحت فشار گرفته تا مواد سمی، رادیواکتیو یا خورنده. این طبقه‌بندی باعث می‌شود که در حمل‌ونقل و انبارداری، ضوابط مشخصی برای هر نوع اعمال شود. هر دسته نیازمند علامت‌گذاری، بسته‌بندی، اعلام خطر و رعایت استانداردهای متفاوت است که باید کاملاً روی کالا مشخص شود.
نقش برچسب‌گذاری در حمل DG
یکی از مهم‌ترین کارهایی که در حمل‌ونقل DG انجام می‌شود، استفاده از برچسب‌های هشداردهنده است. این برچسب‌ها نه‌تنها ماهیت کالا را مشخص می‌کنند، بلکه به راننده، مسئول انبار، مأمور گمرک و حتی آتش‌نشان‌ها هشدار می‌دهند که چه نوع واکنشی در صورت حادثه باید انجام شود. نبود یا اشتباه بودن این برچسب‌ها می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری به بار آورد.
آیا بسته‌بندی DG با سایر کالاها تفاوت دارد؟
بله، بسته‌بندی DG یکی از پیچیده‌ترین و سخت‌گیرانه‌ترین انواع بسته‌بندی در دنیاست. موادی که ممکن است نشت کنند باید در چند لایه مختلف بسته‌بندی شوند، مواد منفجره باید در کانتینرهای تقویت‌شده قرار گیرند، و هر نوع کالایی تنها با تأییدیه‌های استاندارد بین‌المللی قابل ارسال خواهد بود. گاهی حتی شکل بسته‌بندی نیز باید طبق قوانین خاص کشور مقصد طراحی شود.
هزینه حمل کالاهای خطرناک چقدر بیشتر است؟
معمولاً هزینه حمل کالاهای خطرناک چند برابر کالاهای عادی است. این اختلاف به دلایلی مانند نیاز به مجوزهای ویژه، بیمه بالاتر، بسته‌بندی خاص، رانندگان آموزش‌دیده و مسیرهای مجاز برمی‌گردد. شرکت‌های حمل، نیز به‌علت ریسک بالاتر، معمولاً هزینه بیشتری برای چنین محموله‌هایی دریافت می‌کنند. به همین دلیل، پیش از اقدام به واردات یا صادرات چنین کالاهایی، برآورد دقیق هزینه‌ها ضروری است.
قوانین بین‌المللی درباره حمل DG چگونه تنظیم شده‌اند؟
قوانین بین‌المللی درباره حمل کالاهای خطرناک توسط نهادهایی مثل سازمان ملل (UN)، سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) و انجمن حمل‌ونقل هوایی بین‌المللی (IATA) تعیین می‌شوند. این نهادها بر اساس تجربیات جهانی، استانداردهای دقیقی ارائه داده‌اند. این قوانین در بسیاری از کشورها لازم‌الاجرا هستند و نادیده گرفتن آن‌ها می‌تواند منجر به جریمه‌های سنگین، توقیف کالا یا حتی پیگرد قانونی شود.
چالش‌های رایج در حمل‌ونقل DG
حمل‌ونقل کالاهای خطرناک در عمل با چالش‌هایی همراه است. از دشواری در دریافت مجوز تا نبود راننده‌های آموزش‌دیده، محدودیت در مسیرهای حمل و الزام به استفاده از کانتینرهای خاص. گاهی هم برخی کالاها از نظر گمرک در یک کشور به‌عنوان DG شناخته نمی‌شوند، اما در کشور مقصد مشمول این دسته‌بندی هستند؛ این اختلاف نظر می‌تواند باعث تأخیر و هزینه‌های پیش‌بینی‌نشده شود.
چرا بعضی از شرکت‌ها از حمل DG صرف‌نظر می‌کنند؟
با وجود نیاز بازار، برخی شرکت‌های حمل تصمیم می‌گیرند که سراغ حمل DG نروند. دلیل اصلی آن، ریسک‌های بالا و مسئولیت‌های حقوقی سنگین است. همچنین، نیاز به آموزش مستمر پرسنل و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ایمنی، برای بعضی از شرکت‌ها مقرون‌به‌صرفه نیست. در نتیجه ترجیح می‌دهند فقط روی کالاهای عادی تمرکز کنند.
اهمیت آموزش کارکنان در حمل کالاهای خطرناک
در حمل‌ونقل DG، آموزش نقش اساسی دارد. از راننده گرفته تا انباردار و مسئول ترخیص باید بدانند که با چه نوع کالایی سروکار دارند. آموزش‌های تخصصی در حوزه شناخت نشانه‌ها، اقدامات ایمنی، واکنش در شرایط اضطراری و شیوه بارگیری صحیح، می‌تواند از بروز حوادث جدی جلوگیری کند. شرکت‌هایی که در این زمینه آموزش مستمر ارائه می‌دهند، معمولاً عملکرد حرفه‌ای‌تری هم دارند.
آیا حمل DG در آینده سخت‌تر خواهد شد؟
با افزایش نگرانی‌های زیست‌محیطی، قوانین بین‌المللی در حال سخت‌گیرانه‌تر شدن هستند. مواد شیمیایی جدیدی به فهرست DG اضافه می‌شوند و کشورهای بیشتری روی ایمنی حمل‌ونقل تأکید می‌کنند. این روند باعث شده که شرکت‌ها به‌سمت استفاده از راهکارهای امن‌تر، هوشمندتر و قابل‌کنترل‌تر در حمل کالاهای حساس سوق پیدا کنند. بنابراین، آینده حمل DG نه‌تنها تخصصی‌تر، بلکه رقابتی‌تر هم خواهد شد.
