اگر تا به حال با خودرو شخصی به کشورهای دیگر سفر کرده باشید یا تجربه سفر جاده‌ای بین‌المللی را در برنامه داشته‌اید، حتماً به جز گذرنامه و بیمه، به مدارکی برخورد کرده‌اید که اسمشان کمتر شنیده شده. یکی از همین مدارک، دفترچه‌ای است به نام «دیپتیک» که برای عبور خودرو از مرزهای رسمی بعضی کشورها لازم است.
دفترچه دیپتیک در واقع نوعی مجوز عبور موقت برای خودرو است. زمانی کاربرد دارد که مالک خودرو بخواهد وارد کشور دیگری شود اما نه برای اقامت دائم و نه برای فروش ماشین. درست در چنین موقعیتی است که نقش دیپتیک مشخص می‌شود. خیلی از رانندگانی که برای واردات از دبی یا خرید از چین از مسیرهای زمینی عبور می‌کنند، با دیپتیک آشنا هستند یا حداقل اسمش را شنیده‌اند. همچنین در مسیرهای تجاری که مربوط به خرید از علی بابا و ارسال بار به کشورهای همسایه است، شرکت‌های حمل‌ونقل گاهی برای وسایل نقلیه خود از همین مجوز استفاده می‌کنند.
شباهت و تفاوت دیپتیک با دفترچه تریپتیک
در نگاه اول ممکن است تصور شود دیپتیک همان تریپتیک است یا تفاوت خاصی ندارند. اما واقعیت این است که هرچند هر دو برای عبور موقت خودروها طراحی شده‌اند، اما در شرایط، مسیرها و کشورهای مختلف استفاده می‌شوند.
تریپتیک بیشتر در مسیرهای مرسوم جاده‌ای و تحت پوشش توافق‌نامه بین‌المللی عبور موقت به‌کار می‌رود، در حالی که دیپتیک معمولاً برای خودروهایی صادر می‌شود که در رفت و آمد مکرر بین دو کشور خاص قرار دارند و نیاز به عبورهای متعدد دارند. دیپتیک در اصل یک مجوز برای عبورهای تکراری و نه فقط یک‌بار صادر می‌شود.
دیپتیک مخصوص چه کشورهایی است و چه کسانی باید آن را تهیه کنند؟
دفترچه دیپتیک بیشتر در کشورهایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که با کشور همسایه‌شان توافق‌نامه‌هایی درباره عبور وسایل نقلیه دارند. یکی از رایج‌ترین مسیرها، مرز بین ایران و ترکیه است.
در این مسیر، رانندگانی که مکرراً بین دو کشور تردد دارند یا شرکت‌هایی که کامیون‌هایشان در رفت و آمد دائمی هستند، به جای اینکه هر بار دفترچه جدیدی بگیرند، از دیپتیک استفاده می‌کنند. البته این سند در مرزهایی با کشورهای دیگر مثل ارمنستان یا آذربایجان هم کاربرد دارد، به‌ویژه اگر رفت‌و‌آمدها منظم باشد.
مدارک لازم برای دریافت دفترچه دیپتیک و مراحل آن
برای گرفتن دیپتیک، مثل هر سند رسمی دیگر، باید مدارکی ارائه شود. مدارک شامل مالکیت خودرو، گذرنامه، بیمه، و در برخی موارد ارائه ضمانت است. بعضی کشورها مبلغی به‌عنوان ودیعه یا هزینه اداری دریافت می‌کنند.
فرآیند صدور این دفترچه از طریق دفاتر کانون جهانگردی یا نمایندگی‌های مشخص انجام می‌شود. این نهادها مدارک را بررسی و در صورت تأیید، دفترچه‌ای صادر می‌کنند که مشخص می‌کند خودرو می‌تواند تا مدت‌زمان مشخصی وارد کشور مقصد شود، اما باید حتماً برگردد. نکته مهم در دیپتیک این است که تردد باید ثبت شود و دفترچه هنگام بازگشت، مهر خروج بخورد.
آیا دیپتیک برای وسایل نقلیه باری هم صادر می‌شود؟
بله. بسیاری از شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی از دیپتیک برای تردد کامیون‌ها و تریلی‌های خود استفاده می‌کنند. چون در این نوع حمل‌ونقل، وسیله نقلیه ممکن است چندین بار در ماه از یک مرز عبور کند.
استفاده از دیپتیک به این شرکت‌ها کمک می‌کند که در وقت و هزینه صرفه‌جویی کنند و هر بار برای ورود و خروج با موانع اداری روبه‌رو نشوند. دیپتیک حتی برای ماشین‌های یدک‌کش یا کامیون‌هایی که فقط حامل تجهیزات فنی هستند هم قابل استفاده است.
مدت اعتبار دفترچه دیپتیک چقدر است و قابل تمدید است؟
مدت اعتبار دیپتیک به توافق بین کشورها بستگی دارد. برخی کشورها مجوز دیپتیک را برای چند ماه صادر می‌کنند، برخی دیگر تا یک سال.
در هر حال، اگر وسیله نقلیه بیش از زمان تعیین‌شده در کشور مقصد بماند، صاحب آن ممکن است مشمول جریمه یا هزینه‌های گمرکی شود. اما در بیشتر موارد، امکان تمدید مجدد دفترچه با مراجعه به مراجع صادرکننده یا گمرک مرزی وجود دارد.
چه تفاوتی بین دیپتیک و ترانزیت وجود دارد؟
دیپتیک با ترانزیت متفاوت است. در ترانزیت، معمولاً کالا از یک کشور عبور می‌کند و فقط هدف، رساندن آن به کشور سوم است. اما در دیپتیک، خود خودرو موضوع اصلی است، نه بار آن.
مثلاً وقتی یک تریلی از مرز ایران وارد ترکیه می‌شود، اگر فقط حامل کالا باشد و خودش نماند، ترانزیت است. اما اگر خودرو قرار است مدتی در خاک ترکیه بماند و بعد بازگردد، نیاز به دیپتیک دارد. به همین دلیل دیپتیک بیشتر برای کنترل تردد وسیله نقلیه صادر می‌شود، نه کالای داخل آن.
تجربه رانندگان در استفاده از دیپتیک در مسیرهای زمینی
بسیاری از رانندگان حرفه‌ای که در مسیرهای زمینی ایران و کشورهای همسایه فعالیت دارند، می‌دانند که بدون دیپتیک، عبور از برخی مرزها بسیار سخت می‌شود.
مثلاً در مرز بازرگان، رانندگانی که دیپتیک دارند، سریع‌تر مراحل کنترل و گمرک را طی می‌کنند. در مقابل، کسانی که این سند را ندارند، باید فرآیند ترخیص یا صدور مجوز موقت انجام دهند که زمان‌بر و پرهزینه است. برخی شرکت‌های واردکننده نیز در مسیر واردات از چین از طریق خشکی، ترجیح می‌دهند کامیون‌هایی را به کار بگیرند که مجوز دیپتیک دارند تا در مرزهای آسیای میانه یا قفقاز سریع‌تر عبور کنند.
آیا دیپتیک فقط برای خودروهای شخصی است یا برای شرکت‌ها هم صادر می‌شود؟
هر دو گروه می‌توانند از دیپتیک استفاده کنند، اما شرایط و مدارک مورد نیاز برای شرکت‌ها متفاوت است. شرکت‌ها معمولاً مدارک حقوقی، معرفی‌نامه و اسناد ثبت رسمی نیز ارائه می‌دهند.
همچنین اگر یک شرکت چندین خودرو برای حمل‌ونقل دارد، می‌تواند برای هرکدام دفترچه جداگانه تهیه کند. در برخی موارد هم دفترچه دیپتیک گروهی صادر می‌شود که شامل اطلاعات چند خودرو در یک سند است.
دیپتیک در مقایسه با روش‌های جایگزین عبور موقت
در نبود دیپتیک، خودروها باید به صورت کالا ترخیص موقت شوند یا در کشورهای مقصد ثبت موقت بگیرند. این روش‌ها نه‌تنها پیچیده‌تر، بلکه گران‌تر هم هستند.
برای مثال، در برخی کشورها باید مالیات تردد پرداخت کرد یا وسیله نقلیه بیمه محلی شود. این در حالی است که با داشتن دیپتیک، تمام این مراحل حذف می‌شود و تردد بسیار روان‌تر صورت می‌گیرد. به‌همین دلیل، این سند به انتخاب اصلی بسیاری از رانندگان و شرکت‌ها تبدیل شده است.
دیپتیک، سندی ساده برای سفرهایی بی‌دردسر
دفترچه دیپتیک شاید در نگاه اول فقط یک مدرک دیگر باشد، اما برای کسانی که زیاد سفر زمینی خارجی دارند یا در حمل‌ونقل بین‌المللی فعال‌اند، یکی از ابزارهای ضروری به‌شمار می‌رود.
این سند به تردد بین مرزها نظم می‌دهد، زمان انجام تشریفات را کاهش می‌دهد و احتمال بروز مشکل در مرز را به حداقل می‌رساند. کسانی که با مسیرهای تجاری مثل خرید از علی بابا یا واردات از چین سر و کار دارند، می‌دانند که تردد امن و قانونی، اولین شرط موفقیت در حمل‌ونقل است.
اگر هنوز با این سند آشنایی کامل ندارید، بهتر است قبل از سفر بعدی، درباره آن تحقیق کنید یا از یک شرکت معتبر مشورت بگیرید. چون گاهی یک دفترچه کوچک، می‌تواند از ساعت‌ها معطلی و میلیون‌ها تومان هزینه جلوگیری کند.
